Egzoftalmometria - co to za badanie i kiedy się wykonuje?

Egzoftalmometria to jedno z kluczowych badań okulistycznych, pozwalające na ocenę położenia gałek ocznych względem oczodołów. To proste, ale precyzyjne narzędzie diagnostyczne odgrywa ważną rolę w rozpoznawaniu schorzeń, takich jak wytrzeszcz (exophthalmos) czy zapadnięcie się gałki ocznej (enophthalmos). W niniejszym artykule szczegółowo omówimy, na czym polega egzoftalmometria, jakie są wskazania do jej wykonania, jak przebiega badanie oraz jakie urządzenia są wykorzystywane w tej procedurze.

Co to jest egzoftalmometria?

Egzoftalmometria to technika diagnostyczna, która służy do ilościowego pomiaru wysunięcia lub cofnięcia gałek ocznych w stosunku do brzegów oczodołu. Badanie to pozwala dokładnie zmierzyć odległość między wierzchołkiem rogówki a krawędzią oczodołu, co pomaga w ocenie osiowego położenia gałki ocznej. Pomiar ten jest szczególnie przydatny w monitorowaniu postępu chorób oraz w diagnozowaniu zmian patologicznych, takich jak oftalmopatia tarczycowa, guzy oczodołu, urazy czy stany zapalne.

Jakie są wskazania do wykonania egzoftalmometrii?

Egzoftalmometrię wykonuje się w celu oceny nieprawidłowego położenia gałek ocznych w oczodołach. Główne wskazania do tego badania obejmują:

Wytrzeszcz gałki ocznej (exophthalmos)

• Najczęściej występuje w przebiegu oftalmopatii tarczycowej.
• Może być związany z obecnością guzów oczodołu, zapaleniem tkanki łącznej, sarkoidozą czy zakrzepicą zatoki jamistej.

Zapadnięcie się gałki ocznej (enophthalmos)

• Wynika z urazów oczodołu, złamań kostnych czy zaników tłuszczu oczodołowego.
• Może występować w zespole cichej zatoki czy związanych z wiekiem zmianach kostnych.

Monitorowanie leczenia

• Ocena skuteczności leczenia chirurgicznego lub farmakologicznego.
• Śledzenie progresji chorób przewlekłych.
  
  

Rodzaje egzoftalmometrii

Egzoftalmometria dzieli się na dwa główne rodzaje: kliniczną i radiologiczną. Każda z tych metod wykorzystuje inne techniki pomiarowe i urządzenia.

Egzoftalmometria kliniczna

Egzoftalmometria kliniczna to metoda oceny wysunięcia gałek ocznych w warunkach ambulatoryjnych lub szpitalnych. Przy użyciu specjalistycznych urządzeń mierzy się położenie osiowe gałki ocznej względem odniesienia anatomicznego, zwykle bocznego brzegu oczodołu. Egzoftalmometria kliniczna stanowi powszechnie stosowaną metodę diagnostyczną.

Rodzaje egzoftalmometrów

• Egzoftalmometr Hertel

Budowa: Urządzenie składa się z poziomego skalibrowanego pręta z ruchomymi nośnikami, które zawierają lustra nachylone pod kątem 45°. Na obu końcach znajduje się skala milimetrowa.
Zasada działania: Pomiary wykonuje się, umieszczając nośniki na bocznych krawędziach oczodołów pacjenta. Lustra umożliwiają jednoczesne odczytanie odległości wierzchołka rogówki od bocznej krawędzi oczodołu. Rejestrowana jest także odległość między bocznymi krawędziami oczodołów (baza), co pozwala na późniejsze porównania.
Zalety: Łatwa obsługa i powszechność stosowania. Możliwość jednoczesnego pomiaru obu oczu.
Wady: Niska powtarzalność wyników i możliwość błędów paralaksy. Nieodpowiednie przy deformacjach kostnych.

• Egzoftalmometr Luedde

Budowa: Prosta przezroczysta linijka z podziałką milimetrową, której jeden koniec jest nacięty, aby dopasować się do bocznego brzegu oczodołu.
Zasada działania: Pomiar wykonywany jest jednostronnie, a wyniki odczytuje się poprzez obserwację wierzchołka rogówki z boku pacjenta.
Zalety: Łatwość użytkowania, niski koszt i kompaktowy rozmiar.
Wady: Brak możliwości jednoczesnego pomiaru obu oczu i rejestracji bazy. Mniejsza precyzja w porównaniu z innymi urządzeniami.

• Egzoftalmometr Naugle

Budowa: Urządzenie o budowie podobnej do egzoftalmometru Hertel, jednak mierzący wysunięcie gałki ocznej z wykorzystaniem górnego i dolnego brzegu oczodołu jako punktów odniesienia.
Zastosowanie: Stosowany u pacjentów z deformacjami bocznej krawędzi oczodołu, np. po urazach lub operacjach. Umożliwia ocenę zarówno wytrzeszczu, jak i zapadnięcia się gałki ocznej.
Zalety: Wyższa precyzja u pacjentów z nieregularnym kształtem oczodołu. Wykluczenie błędów wynikających z deformacji bocznych krawędzi.

• Egzoftalmometr Mourits

Budowa: Urządzenie o budowie podobnej do egzoftalmometru Hertel, eliminujące błędy paralaksy dzięki zastosowaniu jednego pryzmatu zamiast dwóch luster.
Zasada działania: Pomiar wykonuje się poprzez wyrównanie czarnego oznaczenia z czerwoną linią na pryzmacie. Wynik odczytuje się, gdy czerwona linia dochodzi do wierzchołka rogówki.
Zalety: Najwyższa powtarzalność wyników i dokładność pomiarów. Idealne do monitorowania progresji wytrzeszczu.

Egzoftalmometria radiologiczna

Egzoftalmometria radiologiczna jest metodą bardziej zaawansowaną, wykorzystującą techniki obrazowania, takie jak tomografia komputerowa (TK). Umożliwia precyzyjne określenie położenia gałek ocznych w przestrzeni.
Zalety: Wysoka precyzja i powtarzalność pomiarów. Możliwość wykrywania subtelnych zmian w chorobach takich jak orbitopatia tarczycowa.
Wady: Wysokie koszty i ekspozycja pacjenta na promieniowanie.

Jak przebiega badanie egzoftalmometryczne?

Egzoftalmometria to szybkie i nieinwazyjne badanie przeprowadzane za pomocą specjalistycznego urządzenia, jakim jest egzoftalmometr. W praktyce klinicznej najczęściej stosuje się dwa typy tych urządzeń: egzoftalmometr Hertel oraz egzoftalmometr Luedde. Oba narzędzia są uznawane za standard w precyzyjnych pomiarach pozycji gałek ocznych, choć różnią się nieco metodologią.

Podczas badania kluczowe jest, aby pacjent patrzył prosto przed siebie, koncentrując wzrok na stałym punkcie w oddali. Egzoftalmometr jest następnie przykładany do zewnętrznych brzegów oczodołu, co pozwala na ustalenie stałego punktu odniesienia dla pomiaru. W przypadku egzoftalmometru Hertel badanie polega na odczycie odległości od najbardziej wysuniętego punktu rogówki (wierzchołka rogówki) do zewnętrznej krawędzi oczodołu. Egzoftalmometr Luedde również mierzy tę odległość, ale jego konstrukcja pozwala na uproszczenie procesu, co czyni go szczególnie przydatnym w warunkach wymagających szybkiej oceny. Wyniki badania podawane są w milimetrach i pozwalają na precyzyjne określenie zarówno wartości bezwzględnych, jak i ewentualnych różnic między gałkami ocznymi.

Badanie jest całkowicie bezbolesne i nie wymaga kontaktu z gałką oczną, co eliminuje potrzebę stosowania znieczulenia miejscowego.

Egzoftalmometria – normy dla dorosłych

Płeć

• Kobiety: 15,5–20 mm
• Mężczyźni: 16,5–21,5 mm

Rasa

• Biała: Średnia wartość dla mężczyzn wynosi 16,5 mm, a dla kobiet 15,5 mm. Górna granica normy to 21,5 mm u mężczyzn i 20 mm u kobiet.
• Afroamerykanie: Średnia wartość wynosi 18,5 mm u mężczyzn i 17,8 mm u kobiet, a górna granica to 24,7 mm u mężczyzn i 23,0 mm u kobiet.
• Azjaci: Średnia wartość to 14,4 mm, z zakresem od 8 do 20 mm.

Ważne!
Różnica między oczami większa niż 2 mm uważana jest za patologiczną i wymaga dalszej diagnostyki.

 

Bibliografia:

1. https://eyewiki.org/Exophthalmometry
2. https://en.wikipedia.org/wiki/Exophthalmometer
3. https://www.mp.pl/pacjent/badania_zabiegi/77442,badanie-wytrzeszczu-egzoftalmometria
4. Migliori, M. E., & Gladstone, G. J. (1984). Determination of the normal range of exophthalmometric values for black and white adults. American journal of ophthalmology, 98(4), 438–442. https://doi.org/10.1016/0002-9394(84)90127-2