Brak soczewki w oku - afakia

Afakia to stan charakteryzujący się brakiem naturalnej soczewki w oku. Soczewka jest przezroczystą, owalną strukturą znajdującą się za tęczówką i źrenicą, która skupia promienie świetlne na siatkówce, umożliwiając ostre widzenie. Bez soczewki światło nie jest prawidłowo skupiane, co prowadzi do znacznego pogorszenia jakości widzenia. Afakia może być wynikiem operacyjnego usunięcia soczewki (najczęściej przy leczeniu zaćmy), urazu oka lub wrodzonego braku soczewki.

Przyczyny afakii

Zaćma

Zaćma jest jedną z głównych przyczyn afakii. Jest to stan, w którym soczewka oka staje się zmętniała, co ogranicza wnikanie światła do wnętrza oka. Zaćma może występować zarówno u noworodków, jak i u dorosłych. U noworodków zaćma najczęściej jest efektem ubocznym infekcji matki w czasie ciąży, zmian genetycznych lub nieprawidłowości chromosomalnych. Infekcje, takie jak różyczka, mogą prowadzić do poważnych wad wrodzonych, w tym właśnie zaćmy wrodzonej. U dorosłych zaćma zwykle rozwija się z wiekiem, ale może być również wynikiem urazu, zaburzeń metabolicznych (np. cukrzyca) czy długotrwałego stosowania niektórych leków.

Wrodzony brak soczewki

Wrodzona afakia jest bardzo rzadką chorobą, która często wiąże się z innymi zmianami strukturalnymi w oku noworodka. W takich przypadkach konieczne jest wczesne wykrycie problemu poprzez ogólne badanie oczu po urodzeniu. Wrodzona afakia może być związana z zespołem Lowe’a lub zespołem Hallermanna-Streiffa, które charakteryzują się również innymi poważnymi wadami rozwojowymi.

Uraz oka

Uszkodzenie soczewki może również wystąpić na skutek urazu mechanicznego oka, co prowadzi do konieczności jej usunięcia. Takie urazy mogą być spowodowane przez ostre przedmioty, wypadki samochodowe czy urazy sportowe. W wyniku takich urazów soczewka może ulec zwichnięciu, uszkodzeniu lub całkowitemu zniszczeniu, co skutkuje afakią.

Objawy afakii

Głównym objawem afakii jest znaczne pogorszenie widzenia. Osoby cierpiące na afakię są silnie nadwzroczne. Inne objawy to:

• Brak zdolności akomodacji - akomodacja to zdolność soczewki do zmiany kształtu, co pozwala na ostre widzenie na różnych odległościach. Bez soczewki akomodacja nie jest możliwa, co prowadzi do problemów z widzeniem na bliską odległość.
  
  
• Irydodoneza - jest to drganie tęczówki, które może wystąpić, gdy soczewka lub soczewka IOL (soczewka wewnątrzgałkowa) jest nieobecna. Tęczówka porusza się wtedy niezależnie od ruchów gałki ocznej.
  
  
• Zmiana percepcji kolorów - kolory mogą wydawać się wyblakłe. Bez soczewki, która naturalnie blokuje niektóre długości fal świetlnych, pacjenci mogą dostrzegać światło ultrafioletowe jako białe lub niebieskawe.
  
  
• Znaczne powiększenie obrazu - w przypadku noszenia okularów afakijnych obraz może być powiększony i zniekształcony, co wpływa na komfort i estetykę widzenia.

Diagnostyka afakii

Afakia może być zdiagnozowana podczas kompleksowego badania przy użyciu lampy szczelinowej, która pozwala na dokładne obejrzenie struktur oka. U noworodków afakia może być wykryta już na etapie badania ultrasonograficznego w trakcie ciąży. Po urodzeniu, wczesne badanie oczu jest kluczowe, aby wykryć wszelkie nieprawidłowości i rozpocząć odpowiednie leczenie jak najszybciej.

Leczenie afakii

Soczewka odpowiada za około 30% zdolności skupiającej oka. W wyniku jej braku oko afakijne staje się silnie nadwzroczne, często o wartości około +20 dioptrii (bo taka jest moc łamiąca naturalnej soczewki oka), co sprawia, że funkcjonowanie bez odpowiedniej korekcji tej wady jest praktycznie niemożliwe. Celem leczenia afakii jest zastąpienie brakującej soczewki naturalnej, aby poprawić jakość widzenia. Istnieje kilka metod leczenia, w zależności od wieku pacjenta oraz innych czynników zdrowotnych.

Okulary

Okulary dwuogniskowe są jedną z opcji korekcji afakii, zwłaszcza u osób z obustronnym brakiem soczewek. U małych dzieci często stosuje się okulary jednoogniskowe, które z czasem mogą być zastąpione soczewkami dwuogniskowymi. Jednak są one grube i ciężkie, co może powodować dyskomfort i problemy estetyczne. Dodatkowo, okulary te mogą powiększać obrazy, co prowadzi do zniekształcenia widzenia i ograniczenia pola widzenia. Z tych powodów, okulary są często uznawane za mniej atrakcyjną opcję w porównaniu do soczewek kontaktowych.

Soczewki kontaktowe

Soczewki kontaktowe są skutecznym narzędziem korekcji wzroku pacjentów w każdym wieku. Mogą być stosowane zarówno w przypadku jednostronnej, jak i obustronnej afakii. Głównymi wadami soczewek są ich wysoki koszt oraz konieczność częstej wymiany. Szkła kontaktowe mogą również powodować problemy związane z utratą soczewki i trudnościami w zakładaniu ich u dzieci. W przypadku małych dzieci, często stosuje się soczewki o większej mocy, aby zapewnić ostre widzenie na bliską odległość. W miarę jak dziecko rośnie, moc soczewek może być stopniowo zmniejszana.

Soczewki wewnątrzgałkowe (IOL)

Implanty soczewek wewnątrzgałkowych są atrakcyjną opcją korekcji wzroku u starszych dzieci i dorosłych. Soczewka IOL zastępuje uszkodzoną, odłączoną lub brakującą soczewkę. Głównym powikłaniem związanym z wszczepieniem soczewki wewnątrzgałkowej jest rozwój jaskry. Soczewki wewnątrzgałkowe dopasowywane są do indywidualnych parametrów pacjenta, a ich moc jest skrupulatnie obliczana, by zagwarantować dobre widzenie.

Afakia u dzieci a amblyopia

Afakia u dzieci, spowodowana najczęściej usunięciem zaćmy wrodzonej, stanowi poważne zagrożenie dla prawidłowego rozwoju układu wzrokowego, który wciąż się kształtuje. Amblyopia, znana również jako leniwe oko, to jednostronne lub rzadziej obustronne obniżenie ostrości widzenia mimo zastosowania najlepszej możliwej korekcji wady refrakcji przy jednoczesnym braku organicznej przyczyny jego wystąpienia.

W przypadku afakii, brak soczewki powoduje silną nadwzroczność, co sprawia, że obraz na siatkówce jest niewyraźny. Jeśli problem ten nie zostanie szybko i skutecznie skorygowany, mózg zaczyna ignorować obrazy z chorego oka, co prowadzi do amblyopii. W dzieciństwie, kiedy układ wzrokowy jest jeszcze plastyczny, jest to szczególnie krytyczne, ponieważ odpowiednia stymulacja jest niezbędna do prawidłowego rozwoju widzenia.

Aby zapobiec rozwojowi amblyopii u dzieci z afakią, konieczne jest zastosowanie natychmiastowej korekcji wzroku.

Afakia a pseudofakia

Afakia i pseudofakia to dwa różne stany związane z soczewką oka.

Afakia oznacza brak naturalnej soczewki krystalicznej w oku. Może być wrodzona, wynikająca z urazu lub spowodowana chirurgicznym usunięciem soczewki, najczęściej z powodu zaćmy. Osoby z afakią mają znaczące problemy z widzeniem i wymagają korekcji wzroku.

Pseudofakia to stan, w którym naturalna soczewka krystaliczna została usunięta i zastąpiona soczewką wewnątrzgałkową (IOL). Jest to standardowa procedura w nowoczesnych operacjach zaćmy. Implantacja IOL pozwala na poprawę ostrości wzroku, często eliminując potrzebę noszenia grubych okularów lub soczewek kontaktowych. Soczewka wewnątrzgałkowa imituje naturalną soczewkę, poprawiając jakość widzenia i komfort pacjenta.

Bibliografia:

1. https://www.aao.org/eye-health/diseases/what-is-aphakia
2. https://www.webmd.com/eye-health/aphakia-overview
3. https://en.wikipedia.org/wiki/Aphakia
4. Loba P, Gotz-Więckowska A, Hautz W, Bakunowicz-Łazarczyk A. Guidelines for the management of amblyopia in children. Klinika Oczna / Acta Ophthalmologica Polonica. 2022;124(2):67-70. doi:10.5114/ko.2022.116826.
5. Correction of Aphakia. J Korean Ophthalmol Soc. 1973;14(1):67-69. Published online January 1, 1973.