Zaćma wrodzona – przyczyny, objawy, leczenie

Zaćma wrodzona to zmętnienie soczewki, które jest stwierdzane w oku noworodka. Choć najczęściej zaćma dotyka seniorów i wynika ze starzenia się organizmu, to patologiczne zmiany mogą mieć inne podłoże. Jak rozpoznać zaćmę wrodzoną? Czy można ją leczyć tak samo jak zaćmę u dorosłych? Odpowiedzi znajdziesz w naszym artykule.

Czym jest zaćma wrodzona?

Zaćma wrodzona, czyli inaczej katarakta, to zmiany o takim samym charakterze jak zmętnienie soczewki spowodowane podeszłym wiekiem. Powszechnie znana choroba okulistyczna osób starszych - zaćma - jest leczona poprzez prosty zabieg operacyjny. W przypadku noworodków mamy natomiast do czynienia ze zmętnieniem, które może być spowodowane różnymi czynnikami.

Zaćma wrodzona – jakie są jej przyczyny?

Przyczyny zaćmy wrodzonej mogą mieć związek z zakażeniem, które matka przeszła w trakcie ciąży. Infekcje, mogące spowodować zaćmę wrodzoną to:

• toksoplazmoza
• toksokaroza
• świnka
• opryszczka
• różyczka

Przyczyną zaćmy wrodzonej mogą być też o wiele bardziej złożone problemy zdrowotne przy chorobach genetycznych dziecka takich jak zespół Downa, zespół Turnera i Pataua.
Zaćma wrodzona może być spowodowana przedwczesnym porodem. Wówczas chodzi o szersze komplikacje w rozwoju wzroku w postaci retinopatii wcześniaczej. Zmętnienie soczewki u noworodka może mieć związek ze stanem zdrowia matki. Zażywanie leków według własnego uznania, bez wiedzy lekarza, może spowodować zaburzenia w rozwoju wzroku.

Wyższe ryzyko zaćmy wrodzonej istnieje, gdy matka choruje na:

• cukrzycę
• hipokalcemię (niedobory wapnia)
• chorobę Wilsona
• chorobę Fabry’ego

Zaćma wrodzona – rodzaje schorzenia

Zaćma wrodzona może występować w różnym stopniu, zajmować mniejszy lub większy obszar w oku. Lekarze dzielą to schorzenie na różne rodzaje, a najczęściej diagnozowaną postacią jest zaćma warstwowa, okołojądrowa (cataracta zonularis, perinuclearis). W jej przypadku mamy do czynienia z nieznacznym zmętnieniem w centrum soczewki, przy przejrzystej części obwodowej. Zaburzenia widzenia są wówczas jedynie fragmentaryczne. Zaćma wrodzona tego rodzaju bywa rozpoznawana dość późno.

Pozostałe rodzaje zaćmy wrodzonej to:

• zaćma jądrowa (cataracta nuclearis – utrudniająca przezierność w środkowej części soczewki. Powoduje zaburzenia widzenia szczególnie przy jasnym świetle. Wraz z zaćmą jądrową stwierdzana jest często krótkowzroczność);
• zaćma torebkowa przednia i tylna (cataracta capsularis anterior et posteriori – obejmująca przednią lub tylną torebkę;
• zaćma biegunowa przednia lub tylna (cataracta polaris anterior velet posteriori – postać zaćmy, w które przy zmętnieniu torebki, występuje też katarakta mas soczewkowych;
• zaćma całkowita (cataracta totalis – blokująca możliwość rozwoju wzroku dziecka. Jeśli występuje w jednym oku, powoduje zez. Jest też wysokie prawdopodobieństwo pojawienia syndromu leniwego oka. Jeżeli zaćma całkowita jest obuoczna – często występuje także oczopląs;
• zaćma błoniasta (cataracta membranacea – dochodzi do niej wkrótce po porodzie, gdy torebka soczewki ulega pęknięciu. W wyniku tego następuje wchłonięcie jej mas.

Jak objawia się zaćma wrodzona?

Objawy zaćmy wrodzonej mogą być zauważone późno, gdy chodzi o najczęściej występującą postać schorzenia. Nieznaczne utrudnienia widzenia pozwalają na prawidłowy rozwój, a symptomy zaburzeń stają się dostrzegalne dopiero podczas nauki pisania i czytania. Jeżeli zmętnienie jest silne, objawem zaćmy wrodzonej jest leukokoria, określana też jako biała źrenica.

Objawy zaćmy wrodzonej mogą być zauważone przez rodziców, którzy wiedzą jak widzi noworodek i jak przebiegają postępy rozwoju w tym zakresie. O zaćmie wrodzonej świadczy charakterystyczny objaw palcowo-oczny czyli nienaturalnie intensywne pocieranie przez niemowlę oczu piąstkami (objaw Franceschettiego).

Diagnozowanie zaćmy wrodzonej

Diagnozowanie zaćmy wrodzonej jest związane z obligatoryjnymi badaniami wzroku u wszystkim niemowląt. Wiele nieprawidłowości może być rozpoznanych dzięki badaniu dna oka. U noworodków przeprowadzana jest oftalmoskopia pośrednia, znana także pod nazwą testu Brücknera. Diagnostyka zaćmy wrodzonej przy silnym zmętnieniu soczewki, wymaga zastosowania USG gałki ocznej w projekcji B.

Dowiedz się więcej o badaniu wzroku u dzieci i niemowląt.

Zaćma wrodzona może być dziedziczna, dlatego jeśli obecność schorzenia u małego dziecka potwierdza retinoskopia – wskazane będzie wykonanie badania w lampie szczelinowej. Jeżeli w tym badaniu stwierdzi się u rodzica zmętnienie soczewki w małym stopniu, może to potwierdzać tezę o dziedzicznym charakterze zaćmy wrodzonej w danym przypadku. Ma to istotne znaczenie przy ustalaniu przyczyny i chorób współistniejących.

Sprawdź także na czym polega małoocze.

Leczenie zaćmy wrodzonej

Leczenie zaćmy wrodzonej jest złożonym zagadnieniem. O ile w przypadku ludzi dojrzałych operacja zaćmy jest zabiegiem prostym, to w przypadku dziecka dochodzi kwestia dynamicznego wzrostu i nieustannego rozwoju. Jedną z opcji leczenia zaćmy wrodzonej jest taka sama operacja jak u dorosłych – usunięcie zmętniałej soczewki i zastąpienie jej soczewką sztuczną. Problem może stanowić odpowiednie dopasowanie soczewki dla dziecka.

Akomodacja oka ulega zmianom w okresie dorastania i z tego względu może okazać się konieczna ponowna operacja po pewnym czasie. Dlatego, jeśli wszelkie inne warunki na to pozwalają, lekarz może zdecydować o odłożeniu zabiegu. Około szóstego – ósmego roku życia właściwości fizyczne oka są na tyle stabilne, by przeprowadzić operacyjne leczenie zaćmy wrodzonej przy znikomym ryzyku konieczności ponowienia tej procedury.

Decyzja o leczeniu zaćmy wrodzonej uwzględnia wiele okoliczności. W przypadku noworodków należy pamiętać, że odruch fiksacji nie jest w pełni wykształcony więc trudno ocenić czy zaćma wrodzona ma negatywny wpływ na rozwój. Niewielkie zamglenie przedniej torebki, o ile nie uniemożliwia refleksu z dna oka, może być bez znaczenia. Zasadne będzie wówczas podjęcie decyzji o obserwacji, bez interwencji chirurgicznej.

W niektórych przypadkach leczenie zaćmy wrodzonej jest możliwe dzięki zastosowaniu twardych, gazoprzepuszczalnych soczewek kontaktowych. Ta metoda stanowi też często etap poprzedzający operację, gdy wymagany jest starszy wiek dziecka.

Leczenie zaćmy wrodzonej obustronnej, która uniemożliwia normalny rozwój, z reguły odbywa się do dwunastego tygodnia życia. W tym przypadku zwłoka nie ma uzasadnienia i lekarze podejmują kroki najszybciej jak się da.

 

Bibliografia:

1. C. Zetterström, M. Kugelberg, Pediatric cataract surgery [w:] Acta ophthalmologica Scandinavica 2007 Nov;85(7) (dostęp: 24.07.2023).
2. I. Casteels, D. Taylor, Cataracts in children with uveitis [w:] British journal of ophthalmology (dostęp: 24.07.2023).
3. A. Foster, C. Gilbert, R. Rahi, Epidemiology of cataract in childhood: a global perspective [w:] Journal of cataract and refractive surgery (dostęp: 24.07.2023).
4. C. Zetterström, A. Lundvall, M. Kugelberg, Cataracts in children [w:] Journal of cataract and refractive surgery (dostęp: 24.07.2023).