Retinopatia wcześniacza – przyczyny, objawy, leczenie

Retinopatia wcześniacza jest obecnie najczęstszą przyczyną ślepoty wrodzonej. U dzieci narodzonych przed terminem nie zdążył zakończyć się proces rozwoju siatkówki i stąd wynikają problemy. Funkcje oka mogą być zaburzone w różnym stopniu, ale niekiedy zmysł wzroku z biegiem czasu uzyskuje sprawność. Niezwykle istotna jest profilaktyka i badania kontrolne u wcześniaków, by zapobiec pogłębianiu się wad.

Przyczyny retinopatii wcześniaczej

Retinopatia wcześniacza to problem zdrowotny, który pojawił się wraz z rozwojem neonatologii (dziedziny skupionej na diagnostyce i leczeniu w okresie prenatalnym i noworodków). Medycyna dysponuje skutecznymi metodami utrzymania przy życiu wcześniaków nawet o bardzo niskiej masie urodzeniowej. Konsekwencją tego jest wzrost przypadków innych schorzeń, które się wiążą z wcześniactwem.

Retinopatia wcześniacza (można się także spotkać ze skrótem ROP - retinopathy of prematurity) nie przekracza 15% noworodków. Choroba spowodowana jest niedorozwinięciem struktur gałki ocznej. Wykształcanie się komórek i dojrzewanie tkanek oka przebiega stopniowo. Do 16 tygodnia ciąży siatkówka nie posiada jeszcze naczyń, a odżywianie komórek opiera się o zjawisko dyfuzji. Zobacz także na czym polega małoocze.

Retinopatia wcześniacza – co to oznacza?

Retinopatia wcześniaków, czyli wazoproliferacja siatkówki, powstaje przez przerwanie procesu rozwoju przedwczesnym porodem. W kolejnych tygodniach życia płodowego tworzy się przebieg komórek wrzecionowatych, począwszy od tarczy nerwu wzrokowego, które biorą udział w budowie naczyń siatkówki. Każdy kolejny tydzień rozwoju płodu to postęp w kształtowaniu się zmysłu wzroku.

Retinopatia wcześniacza oznacza niedojrzałość naczyń siatkówki. Towarzyszy temu często nadmierne rozbudowanie tkanki łącznej, które odpowiada również za wady w ciele szklistym. Ocenia się, że każde dziecko, które urodziło się przed 28. tygodniem ciąży ma retinopatię wcześniaczą. Niebezpieczeństwo to, choć nieco mniejsze, obejmuje każdego noworodka, który przyszedł na świat przed 37. tygodniem życia płodowego. Powstanie retinopatii wcześniaczej może oznaczać inne wady przedniego odcinka oka. Niedojrzałość tkanek powoduje także aberracje wyższego rzędu.

Retinopatia wcześniacza a inne choroby

Na wazoproliferację siatkówki ma wpływ nie tylko wcześniactwo. Inne problemy zdrowotne również zwiększają ryzyko niewykształcenia się struktur siatkówki. Do innych czynników ryzyka retinopatii wcześniaczej należą hiperglikemia, kwasica i posocznica.
Pozostałe schorzenia, które mogą spowodować choroby wzroku u niemowląt, to:

• toksoplazmoza
• różyczka
• wirus HSV
• zakażenia cytomegalowirusem
• hipoksja
• hiperbilirubinemia

Wyniki najnowszych badań nad omawianą chorobą wykazały, że tlenoterapia (wysoka zawartość tlenu w inkubatorze) nie jest główną przyczyną powstania retinopatii wcześniaczej. Do niedawna panowało przekonanie, że to właśnie wysokie stężenie tlenu i obecność wolnych rodników odpowiadają w dużej mierze za omawiany problem. Współczesne analizy tego nie potwierdzają.

Stan zdrowia matki a ryzyko retinopatii wcześniaczej

Prawidłowy przebieg rozwoju organizmu jest uzależniony bezpośrednio od stanu zdrowia matki i powikłań w ciąży (np. stan przedrzucawkowy). To co bez wątpienia szkodzi dziecku, to palenie przez matkę papierosów oraz niedożywienie. Zwiększone ryzyko retinopatii wcześniaczej i innych chorób, występuje w przypadku takich problemów zdrowotnych matki, jak nadciśnienie tętnicze i cukrzyca.

Rozpoznanie retinopatii wcześniaczej

Rozpoznanie retinopatii wcześniaczej jest możliwe jedynie poprzez specjalistyczne badania wzroku. Podstawą diagnostyki jest badanie dna oka, które umożliwia obserwację stanu siatkówki i pozostałych struktur. Lekarz posługuje się w tym celu oftalmoskopem.

Badanie wzroku u dzieci i niemowląt powinno być przeprowadzane systematycznie, a w przypadku wcześniaków kontrola okulistyczna jest prowadzona indywidualnie (w zależności od stopnia zmian i rokowania). Pozostałe sfery oka, które powinny pozostawać pod kontrolą, to tylny biegun siatkówki, strefa pośrednia oraz strefa obwodowa siatkówki.

Stadia retinopatii wcześniaków

Retinopatia wcześniaków jest określana według pięciostopniowej skali, w zależności od zaawansowania uszkodzeń.

• Pierwsze stadium – najłagodniejsza postać retinopatii wcześniaczej. Wskazuje na nią obecność linii demarkacyjnej, oddzielającej część siatkówki unaczynioną od nieunaczynionej.
• Drugie stadium – bardziej zaawansowana zmiana, polegająca na przekształceniu się linii demarkacyjnej w wał. Istnieje niebezpieczeństwo przenikania naczyń siatkówki do wału.
• Trzecie stadium – faza schorzenia, którą potwierdza proliferacja włóknisto-naczyniowa. Stwarza zagrożenie tworzenia wad w ciele szklistym.
• Czwarte stadium – gdy następuje odwarstwienie siatkówki:
  - stadium 4a – podczas odwarstwienia części bez plamki żółtej
  - stadium 4b – gdy odwarstwienie siatkówki dotyka plamkę żółtą.
• Piąte stadium – skrajna postać retinopatii wcześniaczej, gdy nastąpiło zupełne odwarstwienie siatkówki.

Warto zaznaczyć, że poszczególne stadia retinopatii wcześniaczej mogą mieć charakter czynny lub bierny. Gdy mamy do czynienia z czynną fazą choroby, to oznacza, że możliwe jest jej zahamowanie, a nawet cofnięcie zmian. Retinopatia wcześniaków w fazie cofania oznaczać może zmianę położenia tarczy nerwu wzrokowego, przesunięcie fałdy i zmiany naczyniowe.

Inne choroby wzroku u dzieci z retinopatią wcześniaczą

Retinopatii wcześniaczej towarzyszą także inne zmiany w gałce ocznej. Jedną z nich jest leukokoria, która polega na zmianie koloru źrenicy na biały. Jest to wynik stworzenia się zwłóknień, które w dużym stopniu obniżają kondycję oczu. Dowiedz się więcej także o zaćmie wrodzonej.

Przy retinopatii wcześniaczej naczynia siatkówki mogą być w wysokim stopniu kręte i poszerzone, co jest odstępstwem od optymalnej budowy. Dlatego istnieje duże prawdopodobieństwo wystąpienia wad refrakcji. Oprócz tego często spotykany jest u wcześniaków:

• zez
• małoocze
• oczopląs

Retinopatia wcześniaków – leczenie

Leczenie retinopatii wcześniaków zawsze jest dostosowane do indywidualnych uwarunkowań małego pacjenta – od stadium schorzenia. Jeśli zdiagnozowana została retinopatia wcześniacza w stadium pierwszym lub drugim – lekarz może zadecydować o braku działań, a jedynie o obserwacji. Wynika to z faktu, że często następuje samoistne dokończenie procesu wykształcenia się wszystkich potrzebnych struktur.

Leczenie retinopatii wcześniaków o bardzo niskiej masie urodzeniowej, może być podjęte już w pierwszych dniach życia. Najistotniejszym zadaniem specjalistów jest zahamowanie postępu zmian do ciała szklistego oraz zapobieganie odwarstwieniu siatkówki.

Metody leczenia retinopatii wcześniaczej

Do metod leczenia retinopatii wcześniaczej należą:

• podawanie leków powstrzymujących proliferację włóknisto-naczyniową;
• fotokoagulacja laserowa, która polega na wyeliminowaniu części obwodowej nieunaczynionej siatkówki;
• operacja okulistyczna – dostosowaną do rodzaju uszkodzeń. Jedną z często wykonywanych procedur dla retinopatii wcześniaczej, jest witrektomia.
• krioterapia – stosowana w przypadku zaburzeń przezierności ośrodka optycznego. Jeśli przeszkodą w laseroterapii są zmętnienia – krioterapią jest alternatywnym zabiegiem.

Retinopatia wcześniaków – jakie są rokowania?

Rokowania przy retinopatii wcześniaczej zależą od stadium choroby i współistniejących wad i chorób. Wspomniana leukokoria znacznie pogarsza rokowania. Witrektomia przeprowadzana jest w przypadku zaawansowanych zmian chorobowych, które zmniejszają szanse na odzyskanie pełnej sprawności wzroku.

Rokowania w leczeniu retinopatii wcześniaczej przy uwzględnieniu laseroterapii jest bardzo optymistyczna, a skuteczność tego działania lekarze szacują na 90%. Istnieje jednak ryzyko komplikacji. Powikłaniem po zabiegu może być zaćma. Występuje też zagrożenie wytworzenia się stanu zapalnego w oku, krwawienia wewnątrz gałki, zrosty oraz jaskra.

 

Bibliografia:

1. K. Sabri, A. Ells, E. Lee, S. Dutta, A. Vinekar, Retinopathy of Prematurity: A Global Perspective and Recent Developments [w:] Pediatrics 2022 Sep 1;150 (dostęp: 20.06.2023).
2. M. Harnett, Advances in understanding and management of retinopathy of prematurity [w:] Survey of ophthalmology 2017 May-Jun;62(3) (dostęp: 20.06.2023).
3. M. Harnett, J. Penn, Mechanisms and management of retinopathy of prematurity [w:] The New England journal of medicine 2012 Dec 27;367 (dostęp: 20.06.2023).
4. K. Piotrowska, Retinopatia wcześniaków [w:] Przegląd Okulistyczny (dostęp: 20.06.2023).