Zez — przyczyny, rodzaje i leczenie

Zez to zaburzenie polegające na nieprawidłowym, ustawieniu gałek ocznych. Oznacza to, że oczy nie są skierowane równolegle. Jest to schorzenie, które diagnozuje się zarówno u dzieci, jak i dorosłych. W jaki sposób można je leczyć i dlaczego jest to bardzo ważne? Wyjaśniamy w artykule.

Czym jest zez?

Zez (łaciński termin: strabismus) jest zjawiskiem, wokół którego nadal krąży kilka mitów, dlatego warto uporządkować wiedzę na temat jego przyczyn oraz sposobów leczenia. Zez jest anomalią, która dotyczy ludzi w różnym wieku, a wczesne rozpoznanie i podjęcie leczenia są kluczowe dla kondycji wzroku w przyszłości.

Zlekceważenie objawów zeza i brak odpowiedniej terapii, może prowadzić do niedowidzenia i zaburzeń widzenia obuocznego. Przez osłabienie mięśni gałek ocznych, zmianie ulega kąt patrzenia jednego oka względem drugiego.

Można spotkać się z błędnym przekonaniem, że zez u dziecka jest nieszkodliwy, bo z niego wyrośnie. To nieprawda - wówczas nie byłoby zeza u dorosłych. Każde podejrzenie tej nieprawidłowości powinno być zbadane przez specjalistę. Sprawdź jak widzi noworodek.

Jak często występuje zez?

Zez występuje u około 2–5% dzieci. Najczęściej pierwsze objawy można zaobserwować już w wieku przedszkolnym. W tym okresie układ wzrokowy dziecka jest najbardziej plastyczny, dlatego szybka diagnoza zwiększa szanse na pełne, i co istotne - bezoperacyjne wyleczenie.

Czynnikiem ryzyka, które zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia zeza, jest przedwczesny poród i niska masa urodzeniowa. Porównaj to z retinopatią wcześniaczą.

Zez u dziecka jest szczególnie problematyczny, ponieważ negatywnie wpływa na jego rozwój. W realny sposób utrudnia naukę liczenia, czytania oraz pisania.

Zez – przyczyny

Bezpośrednią przyczyną zeza jest osłabienie mięśni gałek ocznych. Niewłaściwe ich napięcie i wadliwe ruchy powodują, że ustawienie jednego oka wobec drugiego jest nierówne. Dlaczego tak się dzieje? Źródło problemów tkwi w działaniu kory mózgowej, a dokładnie ośrodków kojarzeniowych. Nieprawidłowe działanie mięśni może mieć związek z innymi chorobami, które upośledzają funkcje organizmu. Zez jest ściśle związany z pojęciem amblyopii, czyli leniwego oka.

Przyczyny zeza są dzielone na wrodzone (gdy dziecko przychodzi na świat z tą wadą) i nabyte (gdy nieprawidłowość powstaje później).

Najczęstsze przyczyny zeza wrodzonego to:

• czynniki genetyczne – lekarze obserwują skłonności w rodzinie;
• nieprawidłowości w rozwoju układu nerwowego, które prowadzą do zaburzeń w sterowaniu mięśniami gałki ocznej;
• wady refrakcji – np. silna dalekowzroczność, która zmusza oczy do nadmiernego zbiegania się;
• wrodzone choroby okulistyczne – np. zaćma wrodzona, nieprzejrzyste struktury oka.

Zez może być współtowarzyszącym objawem przy szerszych zaburzeniach, takich jak albinizm oczny.

Przyczyny zeza nabytego to:

• brak korekcji wady wzroku (dotyczy to zarówno nadwzroczności, krótkowzroczności, jak i astygmatyzmu);
• porażenie nerwów odpowiedzialnych za ruchy gałek ocznych (np. nerwu VI – odwodzącego, nerwu III – okoruchowego);
• choroby ośrodkowego układu nerwowego – guzy mózgu, wodogłowie, stwardnienie rozsiane, udar;
• urazy – mechaniczne uszkodzenia głowy, oczodołu lub mięśni gałek ocznych;
• choroby ogólnoustrojowe – np. cukrzyca i związana z nią retinopatia cukrzycowa, choroby tarczycy (oftalmopatia tarczycowa);

Zez może powstać jako skutek udaru niedokrwiennego lub krwotocznego. Czasem jest to konsekwencja złamań oczodołu, przy których dochodzi do uszkodzenia nerwów lub mięśni.
Odnotowywano przypadki, gdy lekarze zauważali wystąpienia zeza wskutek neuroinfekcji, takich jak borelioza, kiła, gruźlica. Do rzadkich przyczyn rozwoju zeza zalicza się także:

• powikłania pooperacyjne
• zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
• infekcje zatok z rozszerzeniem się na zapalenie oczodołu
• guzy mózgu i oczodołu
• tętniaki
• miastenia
• dystrofie mięśniowe
• zapalenia mięśni (np. w chorobach autoimmunologicznych, przy orbitopatii tarczycowej

Rodzaje zeza

Nauka dzieli zez na następujące rodzaje:

Zez zbieżny

Zez zbieżny polega na skierowaniu oka w kierunku nosa i spotykany jest często już u niemowląt. Zez zbieżny jest zazwyczaj konsekwencją nadwzroczności. Zaburzenie staje się widoczne, gdy dziecko stara się z bliska przyjrzeć się jakiemuś obiektowi. Sprawdź jak wygląda badanie wzroku u dzieci i niemowląt.

Zez rozbieżny

Rozbieżny zez charakteryzuje się tym, że oko zezujące kieruje się ku skroni. Osoba z zezem rozbieżnym widzi płasko, a czasem też nieostro, lub nawet podwójnie. Przyczyną zeza rozbieżnego u dzieci są bardzo często wady wzroku, zwłaszcza gdy w jednym oku niedowidzenie jest znacznie większe niż w drugim (wówczas mówimy o różnowzroczności). Przyczyną może być też porażenie mięśni okołoruchowych lub w rzadkich przypadkach nowotwór gałki ocznej.

Zez porażenny

Zez porażenny to postać zeza, który powstaje wskutek porażenia lub uszkodzenia mięśni gałkoruchowych albo nerwów, które za nie odpowiadają. Zakres ruchomości gałki ocznej jest tu ograniczony, a oko ustawia się w przeciwległym kierunku do porażonego mięśnia. Wada może mieć charakter stały lub tymczasowy. Może mieć to związek z przemęczeniem organizmu, chorobą ogólnoustrojową lub być efektem niezdrowego trybu życia. Zez porażenny może minąć samoistnie, jednak jeżeli objawy nie ustąpią w ciągu pół roku, to wskazany jest zabieg operacyjny.

Zez pozorny

Zez pozorny to zjawisko, które tworzy złudzenie występowania zeza. W istocie jest to optyczne wrażenie, które jest zazwyczaj wynikiem wąskiego rozstawienia oczu, niesymetrycznych powiek lub szerokiej nasady nosa. Samo ustawienie gałek ocznych jest natomiast prawidłowe.

Wśród rodzajów zeza wyróżnia się także zez ukryty oraz towarzyszący:

Zez ukryty

Jest spowodowany nieprawidłową pracą mięśni gałkoruchowych i często pozostaje niewidoczny. Może się uwidaczniać w sytuacji przemęczenia fizycznego lub stanów osłabienia organizmu. Towarzyszące mu czasem bóle głowy (porównaj to z migreną oczną) także nie są jednoznacznym sygnałem, a rozpoznanie zeza ukrytego jest możliwe dzięki specjalnym testom z zasłonięciem oka. Brak leczenia może utrwalić wadę.

Zez towarzyszący

Anomalia polega na jednostajnej aberracji - nieprawidłowej osi jednego oka w stosunku do drugiego. Bez względu na kierunek patrzenia, odchylenie pozostaje takie samo.

Objawy zeza

Objawami zeza u dzieci i dorosłych są odchylenia gałki ocznej. Mogą występować w różnych kierunkach: ku górze, dołowi, w stronę nosa, czoła lub skroni. Oprócz braku symetrii w ustawieniu oczu, zez wiąże się z pogorszeniem zdolności widzenia. Oko, które odbiega od normy wykazuje obniżoną ostrość. Występują także ruchy nieskoordynowane oraz widzenie podwójne. W przypadku zeza ukrytego, jak wspomnieliśmy wyżej, występują też bóle głowy. U osób z zezem rozbieżnym można zauważyć przymykanie oka.

Leczenie zeza

Leczenie zeza jest możliwe i jest jak najbardziej potrzebne. Brak działania w tym zakresie może doprowadzić do znacznego osłabienia wzroku, a nawet niedowidzenia. Dla skorygowania ustawienia gałek ocznych lekarze stosują różne metody. Wiele zależy od rodzaju zeza, zaawansowania wady, wieku pacjenta i innych współistniejących problemów z widzeniem.

Diagnozowanie zeza

Diagnostyką i leczeniem zeza zajmuje się okulista strabolog lub ortoptysta. Wybór terapii poprzedza specjalistyczna diagnostyka i szereg badań okulistycznych. Do rozpoznania zeza specjaliści wykorzystują:

• badanie synoptoforem
• listwa pryzmatyczna
• Test Hirschberga
• cover test
• ekran hessa

Oprócz wymienionych, wciąż bardzo ważne pozostają badania wzroku weryfikujące ostrość widzenia i obecność wad refrakcji.

Leczenie zeza u dzieci

Leczenie zeza u dzieci przynosi bardzo dobre rezultaty. U najmłodszych pacjentów często wystarcza odpowiednio dobrany zestaw ćwiczeń, korekcja wady poprzez okulary.

Osłonka na oko czyli inaczej obturator, to proste akcesorium wykorzystywane w leczeniu zeza. W ten sposób wymuszamy większy wysiłek na słabszej gałce. Dzięki temu, że osłonka na oko uniemożliwia patrzenie silniejszym okiem, to to z dysfunkcją musi podjąć intensywniejsze działanie, a to z kolei wzmacnia je i jest formą ćwiczenia.

U większości młodych pacjentów leczenie zeza przynosi oczekiwane rezultaty dzięki konsekwentnej terapii widzenia. W niektórych przypadkach wymagane jest przeprowadzenia operacji.

Leczenie zeza u dorosłych

Leczenie zeza u dorosłych może obejmować zastrzyk z toksyny botulinowej (botoksu), jednak najczęściej lekarze decydują o wykonaniu zabiegu. Operacja polega na odpowiedniej dla danego przypadku modyfikacji.

Operacja zeza to zabieg wykonywany na mięśniach poruszających gałką oczną. Jego celem jest ustawienie oczu w prawidłowej pozycji i poprawa widzenia obuocznego. Nie operuje się samej gałki ocznej (soczewki czy rogówki), tylko mięśnie odpowiedzialne za ruchy oka. W zależności od rodzaju wady, wykonuje się osłabienie mięśnia, np. przesunięcie miejsca przyczepu dalej do tyłu, przez co mięsień działa słabiej. Podczas takiego zabiegu można też mięśnie oka wydłużyć lub częściowo przeciąć.

Wzmocnienie mięśnia oka, polegać może na jego skróceniu, które zwiększa siłę jego działania.

Często zabieg dotyczy kilku mięśni jednocześnie, a dla uzyskania pożądanego efektu jeden się osłabia się, drugi wzmacnia, aby oczy mogły ustawić się symetrycznie. Procedura trwa zwykle od 30 do 90 minut, w znieczuleniu ogólnym lub miejscowym.

Sprawdź naszą całą kolekcję:

okulary damskie

okulary męskie

okulary dziecięce

Bibliografia:

Venkata M. Kanukollu, Gitanjli Sood, Strabismus [w] National Library of Medicine, StatPearls Publishing 2023 Nov 13

D. Sprunger, S. Lambert, A. Hercinovic, C. Morse, M. Repka, A. Hutchinson, O. Cruz, D. Wallace, PEDIATRIC OPHTHALMOLOGY/STRABISMUS PREFERRED PRACTICE PATTERN DEVELOPMENT PROCESS AND PARTICIPANTS [w:] Ophthalmology. 2022 Dec 14;130(3)

E. Bui Quoc, Chantal Milleret, Origins of strabismus and loss of binocular vision [w:] Frontiers in Integrative Neuroscience 2014 Sep 25;8:71

M. Mills, D. Coats, S. Donahue, D. Wheeler, Strabismus surgery for adults: a report by the American Academy of Ophthalmology [w:] Ophthalmology 2004 Jun;111(6)