Rozszerzone źrenice – kiedy powinny niepokoić?

Rozszerzone źrenice – kiedy powinny niepokoić?

Źrenice są niezwykle wrażliwą częścią ciała i stanowią ważny miernik zdrowia człowieka. To co się dzieje z naszymi źrenicami może być istotnym sygnałem problemów zdrowotnych. Zachowanie się źrenic jest ważnym dla lekarza czynnikiem między innymi przy ocenianiu urazów i czy doszło do wstrząśnienia mózgu.

Dlaczego źrenice się rozszerzają i zwężają?

Czym właściwie jest źrenica? Oko jest skomplikowanym organem, a jego budowa jest złożona. Źrenica to otwór w tęczówce oka i od jej pracy zależy ile światła dostanie się do jego wnętrza. Rozszerzanie się i zwężanie źrenic jest zjawiskiem naturalnym i świadczy o prawidłowym funkcjonowaniu oka. Reakcje źrenicy zależne są od intensywności światła, które pada na gałkę oczną.

Jeżeli jest bardzo jasno – źrenica zwęża się dostosowując ilość wpadającego do siatkówki oka światła. Zjawisko zwężonej źrenicy nosi nazwę miozy. Wraz z zapadaniem zmroku nasze oczy dostosowują się do warunków. Gdy wchodzimy do ciemnego pomieszczenia potrzeba nam krótkiej chwili by już zacząć dostrzegać w mroku przedmioty i kształty. Źrenice rozszerzają się wpuszczając do siatkówki więcej światła.
Za mechanizm działania źrenic odpowiadają okalające ją mięśnie – zwieracz i rozwieracz źrenicy. Zjawisko to jest związane z układem nerwowym i odbywa się bez udziału naszej woli. Nie można tego kontrolować.

Rozszerzone źrenice – przyczyny

Powiększenie źrenic spowodowane zmniejszeniem ilości światła w otoczeniu jest prawidłową i zdrową reakcją oka. Umożliwia wyraźne widzenia w różnych warunkach. Jednak powiększone źrenice mogą mieć przyczynę inną, niezwiązaną z oświetleniem. Efekt powiększonych źrenic może wynikać z zastosowania niektórych leków. Czasami lekarz okulista podaje pacjentowi środki farmakologiczne blokujące układ współczulny, np. atropinę, wywołujące rozszerzanie źrenic w celu zbadania dna oka. Zdolność oka do akomodacji staje się wówczas czasowo niemożliwa. Pacjent przed badaniem jest uprzedzony o działaniu lekarza i wie czego się spodziewać. Znaczne pogorszenie widzenia trwa, w zależności od indywidualnych cech organizmu, przez kilka godzin po zakropieniu oczu.

Rozszerzone źrenice - powody farmakologiczne

Źrenice rozszerzone towarzyszą także stosowaniu leków przeciwdrgawkowych i leków na przeziębienie zawierających pseudoefedrynę. Rozszerzenie źrenic może być skutkiem ubocznym zażywania leków przeciwhistaminowych, przeciwdepresyjnych i niektórych leków przeciwpsychotycznych. Skutek ten jest zauważalny po zażyciu substancji psychoaktywnych, np. marihuany, kokainy, amfetaminy i LSD. Obserwacja źrenic jest częstą wskazówką dla rodziców i opiekunów dzieci, którzy mają obawy o bezpieczeństwo nastolatków.

Rozszerzone źrenice – choroba może się tak objawiać

Rozszerzanie źrenic jest bardzo ważnym aspektem pozwalającym określić stan zdrowia pacjenta. U zdrowych osób źrenice rozszerzają się i zwężają adekwatnie do oświetlenia. Reakcje powinny występować symetrycznie. Jeżeli zauważone zostało rozszerzenie jednej źrenicy lub obu w nienaturalny sposób, może to być sygnałem poważnych problemów zdrowotnych.

Sprawdzenie zdolności źrenic do reakcji na światło jest ważną czynnością podczas diagnozowania neuropatii nerwu wzrokowego, urazów głowy i uszkodzenia nerwów czaszkowych. Zaburzenia reakcji źrenic pojawiają się też w przypadkach udaru, guza mózgu, tętniaka naczyń mózgowych. Nienaturalnie powiększone źrenice mogą świadczyć o wirusowej neuroinfekcji. To także jeden z mało znanych objawów kiły, zatrucia jadem kiełbasianym i polineuropatii błoniczej.

Rozszerzenie źrenic ma także silny związek z emocjami człowieka – poprzez pobudzenie układu współczulnego. Takie reakcje są zauważane między innymi w sytuacjach stresu. Powiększone źrenice towarzyszą również podnieceniu i wzruszeniu.

Niesymetryczne źrenice i zaburzenia ich kształtu

U zdrowego człowieka źrenice reagują tak samo, adekwatnie do oświetlenia. Jeżeli rozszerzanie i zwężanie w każdym oku jest inne – wówczas mówimy o zjawisku anizokorii. W okulistyce znane są przypadki nietypowych kształtów źrenic, które mogą przybierać kształt owalny lub gwiaździsty. Medycyna opisuje także chorobę nazywaną zespołem kociego oka, która objawia się tym, że oko ma źrenicę podłużną – jak u kotów.

Zmiana kształtu źrenicy może się pojawiać jako skutek ciężkich urazów. Fragment tęczówki oderwany od jej nasady powoduje zniekształcenia i przemieszczenia źrenicy.

Rozszerzone źrenice – diagnostyka

Nietypowe rozszerzenie źrenic może mieć tak wiele przyczyn, że konieczna jest dokładna diagnostyka. Jedynie profesjonalne badanie okulistyczne da odpowiedź na pytanie o przyczynę nadmiernego rozszerzenia lub zwężenia źrenic.

• Badanie w lampie szczelinowej ma na celu weryfikację stanu przedniego odcinka oczu. Niezbędnym do tego badania urządzenie jest biomikroskop. Czynność ta polega na obserwacji struktur oka w powiększeniu i w warunkach dostosowanej jasności.
• Badanie pupilometrem wykonywane jest w celu pomiaru odległości między źrenicami. Służy do tego zwyczajna pupilometr ręczny lub elektroniczny.
• Badanie egzoftalmometrem umożliwia sprawdzenie czy gałki oczne są położone prawidłowo, poprzez zmierzenie różnicy poziomu umiejscowienia szczytu rogówki, w odniesieniu do zewnętrznej ściany oczodołu. Nieprawidłowości wiążą się także z osadzeniem źrenic.
• Badanie dopplerowskie polega na wykorzystaniu ultradźwięków o wysokiej częstotliwości. Dzięki temu można oszacować szybkość przepływu krwi w naczyniach krwionośnych poza obrębem gałek i oczodołów. Metoda ta pozwala na diagnozowanie nieprawidłowości układu wzrokowego wynikających z wad naczyń.

Zaburzone reakcje źrenic - leczenie

Proces leczenia w przypadkach zaburzeń funkcjonowania źrenic zależy oczywiście od przyczyn. Jeżeli rozszerzone źrenice są symptomem jednego z wymienionych schorzeń – konieczne jest podjęcie leczenia adekwatnego wobec danej jednostki chorobowej. W zależności od rozpoznania – leczenie prowadzone jest przez neurologia lub neurochirurga. Jeżeli choroba ma charakter miejscowy – właściwym specjalistą będzie okulista.

Profilaktyka zaburzeń pracy źrenicy

Trudno określić jednoznaczny sposób postępowania w profilaktyce dotyczącej funkcjonowania źrenic, ponieważ przyczyny zaburzeń mogą tkwić w obszarach zupełnie niezwiązanych z okulistyką. Oczywiście o zdrowie oczu zawsze warto dbać, by były sprawne i zapewniały komfort widzenia. Warto zwracać uwagę na skutki uboczne leków, które stosujemy, by wiedzieć co się dzieje z naszym organizmem.

Źródła:
1. Adler F. Fizjologia oka, Państwowy Zakład Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1968.
2. https://openmedical.pl/polineuropatia-przyczyny-objawy-i-leczenie/#0
3. https://stronazdrowia.pl/badanie-wzroku-diagnostyka-podstawowa-i-rozszerzona-na-czym-polega-badanie-dna-oka-i-inne-metody-sprawdzania-wzroku/ar/c14-14138493
4. https://www.mp.pl/pacjent/objawy/85835,zaburzenia-zreniczne